طلاق چیست؟ + (مراحل و نکات آن)

 مبحثی مثل طلاق، آن‌قدر ناگفته دارد که به راحتی باید ساعت‌ها درمورد آن صحبت کرد. این در حالی است که به موازات افزایش تعداد پرونده‌های طلاق در کشور، شاهد افزایش دانش حقوقی مردم نیستیم! اینجا است که اهمیت انتقال اطلاعات اساسی با زبانی ساده به مردم نمایان می‌شود؛ مثل طلاق چیست و در کل چند نوع طلاق داریم؟

در همین راستا، ما در وکیل‌باشی علاوه بر تهیه آموزش تصویری طلاق، این مقاله را نیز آماده کرده‌ایم تا ضمن مطالعه آن، اطلاعات صحیحی به دست آورید. چنانچه درگیر این مسئله هستید، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید. چرا که قصد داریم به پرسش‌هایی همچون چه مراحلی را برای طلاق باید پشت سر بگذاریم؟ تفاوت طلاق از سمت مرد با طلاق از سمت زن چیست؟ زن ناشزه می‌تواند دادخواست طلاق دهد؟ و… پاسخ بدهیم. 

چند نوع طلاق داریم؟

جالب است بدانید که طلاق در قوانین و رویه دادگاه‌های کشور، چند حالت مختلف دارد. می‌توان طلاق را بر اساس کسی که دادخواست طلاق را به دادگاه ارائه می‌کند، تقسیم کرد یا بر مبنای امکان رجوع. در ادامه هر دو نوع تقسیم‌بندی را توضیح می‌دهیم تا به‌خوبی با جنبه‌های مختلف این مسئله پراهمیت حقوقی آشنا شوید. فراموش نکنید که طی‌کردن مراحل طلاق در دادگاه، کار ساده‌ای نیست و فقط یک وکیل متبحر در زمینه حقوق خانواده می‌تواند در این راه به شما کمک کند. ازاین‌رو، وکلای تیم وکیل‌باشی آماده ارائه مشاوره حقوقی و انتقال تجربیات خود در این زمینه هستند.

انواع طلاق باتوجه‌به درخواست کننده آن

اینکه چه کسی برای جداشدن پیش‌قدم می‌شود، اهمیت فراوانی در حقوق دارد. در واقع، احکام و قواعد طلاق، به این موضوع بستگی دارد که زن، دادخواست طلاق بدهد یا مرد یا هر دوی آن‌ها بر سر جداشدن توافق داشته باشند. در سطرهای بعدی هر 3 حالت را برسی می‌کنیم.

1)  طلاق از جانب مرد

ماده 1133 قانون مدنی، حق طلاق را به مرد داده است و می‌گوید که: مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید. البته، اغلب افراد جامعه به اشتباه تصور می کنند که چون حق طلاق با مرد است، او می‌تواند به‌راحتی و بدون رعایت تشریفات قانونی، همسرش را طلاق دهد! واقعیت این است که مرد نمی‌تواند، خودش صیغه طلاق را جاری کرده و به خانم بگوید تو را طلاق دادم؛ سپس برای ثبت این واقعه، دادخواست ثبت یا تنفیذ طلاق را به دادگاه ارائه کند! دیوان عالی کشور در رأیی با شماره 9309984410600454 در سال 1394، درمورد مردانی که احکام مربوط به طلاق در قانون حمایت از خانواده را رعایت نمی‌کنند، این‌طور اظهارنظر کرده است: اقامه دادخواست‌هایی نظیر«الزام به ثبت طلاق» یا «تنفیذ طلاق» در واقع دورزدن قانون حمایت خانواده است و دادگاه به آن رسیدگی نمی‌کند. برای مطالعه اظهارنظر دیوانعالی کشور، فایل زیز را دانلود کنید.

دانلود فایل دادخواست الزام به ثبت یا تنفیذ طلاق 

باتوجه‌به آنچه گفتیم، پاسخ سؤال آیا مرد می‌تواند همسرش را طلاق بدهد؟ آری است؛ اما مرد موظف است تمام مراحل طلاق را پشت سر بگذارد و حق‌وحقوق زوجه همچون مهریه، نفقه، اجرت‌المثل ایام زندگی و... را بپردازد تا قاضی بتواند حکم طلاق را صادر کند. برای مطالعه بیشتر در این مورد، به مقاله شرایط و مراحل طلاق از طرف مرد مراجعه کنید.

2)   طلاق از جانب زن

مطابق تبصره ماده 1133 قانون مدنی، زن هم می‌تواند با وجود شرایط مقرر در مواد (1119)، (1129) و (1130) این قانون، از دادگاه تقاضای طلاق نماید. بنابراین، زنان می‌توانند با رعایت شرایط مقرر در قانون، درخواست طلاق کنند. این موارد عبارت‌اند از:

یک) مطابق ماده 1130 قانون مدنی، ایجاد عسروحرج از سوی مرد برای زن. (عسروحرج به معنی ایجاد مشقت است) برای آشنایی بیشتر با این مورد، حتماً به مقاله طلاق عسروحرج چیست؟ سر بزنید.

دو) بر مبنای ماده 1129 قانون مدنی پرداخت‌نکردن نفقه از سوی مرد

سه) داشتن وکالت در طلاق. ازآنجایی‌که این مورد هم نکات ریزودرشت متعددی دارد، بهتر است که مقاله وکالت در طلاق (حق طلاق) را بادقت بخوانید.

چهار) علاوه بر مواد 1129 و 1130 قانون مدنی که به موارد درخواست طلاق از جانب زن اشاره داشته‌اند، بایستی ماده 1119 این قانون را هم بیافزاییم. برحسب ماده اخیر، زن و شوهر حق دارند ضمن عقد نکاح یا یک عقد لازم دیگر همچون صلح، هر شرطی که به اساس ازدواج آنان صدمه نزند را برای طرف مقابل تعیین کنند. با تمام این احوال، مرد می‌تواند هم‌زمان با عقد ازدواج به خانم وکالت بدهد تا در صورت بروز بعضی شرایط نظیر ترک نفقه، وکیل او باشد و از مرد طلاق بگیرد. توضیحاتی بیشتر درباره این موضوع را در مطلبی با نام درخواست طلاق از جانب زن بخوانید.

3)  طلاق توافقی (طلاق مبارات)

طلاق توافقی که در مقاله‌ای تحت همین عنوان درمورد آن به‌صورت کامل سخن گفته‌ایم، شکل دیگری از طلاق است که در آن زن و شوهر، هر دو خواهان جدایی هستند. اینکه چرا و به چه دلیلی زن و شوهر تصمیم به جدایی گرفته‌اند، چندان برای دادگاه اهمیتی ندارد؛ هرچند توضیحات دقیق‌تر دراین‌رابطه را در مقاله شرایط و مراحل طلاق توافقی بیان کرده‌ایم. از سوی دیگر، آن‌ها درباره کلیه حقوق مادی و معنوی همچون مهریه، نفقه و حضانت فرزندان به توافق رسیده‌اند. دادگاه نیز به این توافقات احترام گذاشته و تمام آن‌ها را در گواهی عدم امکان سازش درج می‌کند؛ سپس همان موارد در طلاق‌نامه نیز ذکر خواهد شد. 

2 مورد اساسی در طلاق‌ها

پیش از اینکه انواع طلاق بر اساس رجوع را توضیح بدهیم باید دو مورد مهم از مسائل حقوقی مربوط به طلاق را همین‌جا شرح دهیم. این دو مورد «رجوع» و «عده» هستند.

رجوع در طلاق

به یاد داشته باشید که حق رجوع به این دلیل  برای مردان در نظر گرفته شده است تا با استفاده از آن بتوانند مجدداً زندگی مشترک خود را از سر بگیرند. رجوع در طلاق رجعی قابل‌تصور است و به این معنی است که مرد می‌تواند پس از طلاق و صرفاً در ایام عده به همسر خود ابراز تمایل کند. حال ممکن است این ابراز در کلام باشد مثل «تو را به ازدواج قبلی خود برگرداندم» یا اینکه در رفتار باشد مثل بوسیدن یا ایجاد رابطه جنسی با خانم. اگر مرد به همسرش رجوع کند، طلاق آن‌ها باطل یا بلااثر می‌شود؛ بنابراین مرد و زن مجدداً همسر یکدیگر تلقی می‌شوند.

عده در طلاق 

ماده 1150 قانون مدنی در تعریف عده می‌گوید: «عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.» به‌عبارت‌دیگر، اگر زن و شوهر از هم جدا شوند، زن تا مدت مشخص شده از سوی قانونگذار نمی‌تواند مجدداً ازدواج کند. این زمان در حالت مختلف برای خانم‌ها متفاوت است؛ مثلاً اگر زنی در زمان جاری شدن صیغه طلاق باردار باشد، عده او تا زمان وضع حمل (به دنیا آمدن نوزاد) محسوب خواهد شد یا مثلاً طبق ماده 1155 قانون مدنی، زنی که یائسه است نیازی به نگه داشتن عده ندارد.

انواع طلاق با توجه‌ به امکان رجوع

حال که به‌خوبی با معنای رجوع و عده آشنا شدید، نوبت این است که به مبحث انواع طلاق بر مبنای امکان رجوع بپردازیم. در اینجا طلاق به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

1)  طلاق رجعی

همان‌طور که در قسمت قبل متوجه شدید، طلاق رجعی، طلاقی است که مرد حق رجوع به زن را پس از جاری‌شدن صیغه طلاق دارد؛ اما سؤال اصلی این است که در چه مواردی مرد می‌تواند این حق خود را اعمال کند؟ در حالت کلی اگر دادخواست طلاق از سوی مرد به دادگاه ارائه شود؛ یعنی مرد خواهان جدایی باشد حق رجوع در ایام عده را هم خواهد داشت. (اگر با شرایط و نحوه تنظیم دادخواست آشنا نیستید، خواندن مطلب دادخواست چیست؟ راهگشای شما خواهد بود.)

*2 نکته کلیدی

*مطابق ماده 1145 قانون مدنی در طلاق خلع و مبارات، اگر زن به عوض یا همان فدیه ای که به مرد پرداخته رجوع کند، طلاق آن‌ها تبدیل به طلاق رجعی خواهد شد.

*بر اساس رویه دادگاه‌های خانواده در کشور و نظر حقوق‌دانان برجسته همچون مرحوم کاتوزیان، اگر درخواست طلاق از جانب زن به دادگاه ارائه شود، این طلاق از نوع بائن است و نباید آن را طلاق رجعی تلقی کرد.  

2)   طلاق بائن

طلاق بائن را باید در مقابل طلاق رجعی قرار دهید؛ یعنی در طلاق‌های بائن، مرد حق رجوع به زن در ایام عده را نخواهد داشت. به‌این‌ترتیب، طلاق بائن دارای 5 نوع است:

·    طلاق زن یائسه (زنی که دیگر پریود نمی‌شود)

·   طلاق دختر باکره

·   سومین طلاق پس از سه وصلت متوالی

·  طلاق خلع تا زمانی که زن به عوض رجوع نکرده باشد.

·  طلاق مبارات تا زمانی که زن به عوض رجوع نکرده باشد.

در ادامه به شما خواهیم گفت که عوض چیست.

3) طلاق خلع

ماده 1146 قانون مدنی در تعریف طلاق خُلع می‌گوید:

«طلاق خلع آن است که زن به‌واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد طلاق می‌گیرد اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و یا کمتر از مهر باشد.»

این جمله معروف که «مهرم حلال، جانم آزاد» برگرفته از همین مفهوم طلاق خلع است. در واقع، هنگامی که زن از زندگی زناشویی و شوهر خود کراهت دارد (ناراضی است) و حاضر به ادامه زندگی نباشد، مالی را به شوهر می‌بخشد تا او را نسبت به جدایی متقاعد سازد. این مال باید یا خود مهریه باشد یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهریه.

مثلاً اگر مهریه خانم 100 سکه طلا است، او می‌تواند مرد را با 100 سکه طلا، بیشتر از 100 سکه یا کمتر از آن راضی کند. البته معادل مهریه هم قابل قبول است مثلاً پولی که معادل این تعداد سکه بهار آزادی باشد را به مرد بپردازد. به یاد داشته باشید آن مالی که زن به مرد می‌پردازد، فدیه یا عِوَض نام دارد.

4) طلاق مبارات (طلاق توافقی)

اگر بیزاری و کراهت هم از جانب زن باشد و هم از جانب مرد، آن‌ها می‌توانند دادخواست طلاق مبارات را به دادگاه تقدیم کنند. البته، در اینجا هم زن بخشی از مهریه یا تمام مهر خود را به مرد می‌بخشد. فراموش نکنید که در طلاق مبارات، مرد نمی‌تواند چیزی بیشتر از میزان مهریه از زن بگیرد.

اگر در خاطرتان مانده باشد، گفتیم که خلع و مبارات تا وقتی که زن به عوض یا فدیه رجوع نکرده، طلاق بائن محسوب می‌شوند؛ پس مرد حق رجوع ندارد. حال اگر زن به آن مالی که به مرد داده رجوع کند، یعنی بخواهد آن مال یا مهریه را پس بگیرد، از اینجا به بعد حق رجوع برای مرد ثابت شده و طلاق به طلاق رجعی تبدیل می‌شود.

 وکلای تیم وکیل‌باشی، دادخواست طلاق توافقی را به شکلی استاندارد و کاملاً حرفه‌ای تنظیم کرده‌اند، برای تهیه این فرم قضایی روی تصویر زیر کلیک کنید.

مدارک و شرایط دادخواست طلاق

سؤال پرتکرار دیگری که زنان و مردان در آستانه طلاق از وکلا می‌پرسند این است که نحوه دادخواست طلاق یا به عبارت صحیح، نحوه ارائه دادخواست طلاق چگونه است؟ به‌طورکلی برای پشت سر گذاشتن مراحل طلاق، ابتدا باید مدارک لازم برای طلاق ازجمله موارد زیر را تهیه کنید:

·       کارت ملی و شناسنامه فرد متقاضی طلاق (در طلاق توافقی هم زن و هم مرد باید مدارک را ارائه کنند).

·       تنظیم دادخواست طلاق

·       سند ازدواج (تقدیم دادخواست طلاق بدون سند ازدواج امکان‌پذیر نیست. اگر به قباله ازدواجتان دسترسی ندارید به همان محضر محل وقوع عقد نکاحتان مراجعه کرده و از سردفتر بخواهید که نسخه‌ای از سند نکاح را در اختیارتان قرار دهد).

·       در صورت داشتن وکیل باید وکالت‌نامه هم ارائه شود.

·       گواهی عدم بارداری زن (اگر خانم باکره است گواهی بکارت از پزشکی قانونی تهیه شود)

·       در طلاق توافقی یا خلع باید توافقات زوج و زوجه کتباً به دادگاه ارائه شود.

·       گذراندن جلسات مشاوره و دریافت گزارش از مشاور.

·       گواهی عدم امکان سازش که از سوی دادگاه صادر شده است.

در طلاق رجعی و سایر طلاق‌هایی که مرد ملزم به پرداخت مهریه به زن است، شاهد ارائه درخواست اعسار به دادگاه هستیم. هرچند در مطلب اعسار چیست؟ شرایط و مراحل دریافت حکم اعسار را شرح دادیم؛ اما بهتر است بدانید که اعسار، راهکاری است برای تقسیط مهریه و پرداخت مدت‌دار مهر به زن.

مراحل طلاق در دادگاه

هرچند بنا بر نوع طلاق در فرایند جدایی زن و مرد تغییراتی ایجاد می‌شود؛ اما کلیات این موضوع یکی است. مراحل طلاق گرفتن عبارت‌اند از:

1.   ثبت‌نام در سامانه تصمیم

2.   انجام مشاوره‌های لازم و دریافت گواهی عدم انصراف از طلاق

3.   تنظیم دادخواست طلاق و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی

4.   اعلام وقت رسیدگی از سوی دادگاه و شرکت در جلسه

5.   گذراندن جلسات مشاوره در دادگاه

6.   اثبات باردار بودن یا عدم بارداری خانم

7.   درصورتی‌که زن و مرد بر سر مسائل مادی مثل مهریه و سایر مسائل غیرمادی همچون حضانت فرزند به توافق نرسیده باشند، قاضی موظف است نسبت به تمام این موضوعات تعیین تکلیف کرده و آن‌ها را در حکم صادره لحاظ نماید.

8.   دریافت گواهی عدم امکان سازش و ارائه آن ظرف مدت 3 ماه به یکی از دفاتر ازدواج و طلاق

در نهایت پس از مراجعه زوجین به دفتر طلاق، صیغه طلاق جاری شده و این موضوع در شناسنامه‌های زن و مرد درج می‌شود.

چند سؤال جانبی و پرتکرار درباره طلاق

به این دلیل که برخی از سؤالات را نمی‌توانستیم در طول مقاله پاسخ دهیم، تصمیم به تفکیک آن‌ها کردیم. در ادامه چند مورد از آن‌ها را باهم بررسی می‌کنیم.

نحوه طلاق در عقد موقت

این موضوع را برای همیشه در خاطر داشته باشید که طلاق مختص عقد دائم است. اگر زنی به عقد موقت یک مرد (صیغه) درآید، برای جدا شدن راهی جز بذل مدت یا انقضای مدت وجود ندارد. منظور از بذل مدت این است که مرد، مدت باقیمانده از عقد موقت را ببخشد. در انقضای مدت نیز زن باید صبر کند تا مدت صیغه پایان یابد. مثلاً اگر مدت صیغه 6 ماه است و هنوز 5 ماه دیگر مانده، زن تا پایان 6 ماه ملزم به صبوری است.

طلاق صوری یعنی چه؟

متأسفانه، تعدادی از زوجین به دلیل برخورداری از مزایایی که قانون برای افراد در نظر گرفته است، اقدام به طلاق صوری می‌کنند. در واقع آن‌ها بدون اینکه قصد جدایی داشته باشند، جهت استفاده از فرصت‌هایی نظیر دریافت مستمری، معافیت فرزند پسر از رفتن به سربازی و... از یکدیگر جدا می‌شوند که این طلاق، باطل و بدون اثر است.  

طلاق زن ناشزه چیست؟

زن ناشزه، خانمی است که در تمکین عام و خاص همسرش نیست. حال اگر چنین زنی بخواهد از همسرش جدا شود، باز هم حق ارائه دادخواست طلاق دارد. چرا که ممکن است چنین خانمی به دلیل مسائلی مثل کتک زدن مرد، نداشتن امنیت جانی از سمت شوهر و مواردی ازاین‌دست، در تمکین زوج نباشد. پس وظیفه قاضی است که دلایل عدم تمکین و نشوز زن را با دقت بررسی کند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مطلب از وکیل‌باشی به سؤالات فراوانی پاسخ دادیم اعم از اینکه طلاق چیست و طبق قوانین ایران چند نوع طلاق داریم. در این میان بارها تأکید کردیم که گفتگو با یک وکیل خبره و البته باتجربه می‌تواند از اشتباهات شما جلوگیری کند. چرا که عدم آشنایی با قوانین طلاق باعث می‌شود اغلب افراد مسیر را به‌درستی طی نکنند. از سوی دیگر، خیلی از مردان بدون مراجعه به دادگاه همسر خود را طلاق می‌دهند درحالی‌که نمی‌دانند اگر طلاق بدون تشریفات خاص و گذراندن مراحلی که در مقاله اشاره کردیم انجام شود، باطل خواهد بود!

در نهایت چنانچه سؤال یا ابهامی درمورد هر یک از مسائل گفته شده دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. مشاهده نظرات و سوالات شما انرژی بیشتری به ما می‌دهد. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی